'Αγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος
Οι 'Αγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος.
Τα θρησκευτικά γεωγραφούν!

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΠΕΜΠΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

ΓΚΑΡΑΓΚΟΥΝΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ - ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ


Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι ο εντοπισμός γεωγραφικών, ανθρωπογεωγραφικών και φυσικών, παρατηρήσεων στο βιβλίο των θρησκευτικών που διδάσκεται στην Πέμπτη δημοτικού. Μας δίνεται έτσι η δυνατότητα να αποδείξουμε ότι το αντικείμενο της γεωγραφίας διδάσκεται έμμεσα ή με άλλους τρόπους από άλλα μαθήματα, παρόλο που η ίδια ως μάθημα απουσιάζει π.χ. από τα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (λύκειο).

Ο τρόπος που δομείται η εργασία ίσως φανεί πολύ πεζός, καθώς εξετάζουμε ένα-ένα κεφάλαιο χωριστά και εντοπίζουμε τα στοιχεία που «γεωγραφίζουν» παρόλα αυτά ελπίζουμε ότι το κεντρικό νόημα, η γεωγραφία και πως αυτή εμφανίζεται στα θρησκευτικά, να παραμείνει στον αναγνώστη.

Κεφάλαιο 2ο,σελ 10

‘’ Στην προκυμαία της Καισαρείας, στην Παλαιστίνη…’’ ‘Ολη η ιστορία ξεκινά υποδηλώνοντας την προσπάθεια του ανθρώπου να επιβληθεί της φύσης, να ταξιδέψει, να αναπτύξει εμπορικές σχέσεις , να πλουτίσει. ‘Αλλωστε η μέση ανατολή και η ευρύτερη περιοχή παραδοσιακά ήταν χώρος ενασχόλησης με το εμπόριο.

‘’Ως Ρωμαίος πολίτης που ήταν…’’ ‘Ενα στοιχείο πολιτικής γεωγραφίας που δείχνει τον τρόπο με τον οποίο η τότε αυτοκρατορία αφομοίωνε τους πληθυσμούς που κατακτούσε.

‘’Τα πλοία ήταν μικρά, και οι ναυτικοί σημείωναν τη θέση τους από το ύψος των αστεριών…’’ Στοιχεία μετεωρολογίας, ωκεανογραφίας και εν τέλει φυσικής γεωγραφίας. Δείχνει την ανάπτυξη και τον τρόπο με τον οποίο προσανατολίζονταν οι θαλασσοπόροι ή οι ναυτικοί και επιπλέον ότι η ενασχόληση με τη θάλασσα ήταν αρκετά διαδεδομένη και αποτελούσε βιοποριστικό επάγγελμα της εποχής, στοιχείο της τοπικής κοινωνίας και οικονομίας.

Κεφάλαιο 3ο, σελίδα 13

‘’Περπατούσαν ακούραστα από τόπο σε τόπο ή ταξίδευαν με πλοίο στη λίμνη Γενησαρέτ..’’ Πάλι γίνεται αναφορά σε ‘’τόπους’’ και περιηγήσεις των μαθητών χωρίς να υπάρχει μια χωρική παραπομπή, που θα βοηθήσει στην κατανόηση για τη χωρική διάσταση των όσων διαδραματίζονται.

Κεφάλαιο 4ο, σελίδα 18

Και σε αυτό το σημείο λαμβάνει χώρα μια μικρή ιστορία με αρκετές αναφορές σε πόλεις της εποχής ή περιοχές του τότε γνωστού κόσμου κυρίως στην περιοχή της Μεσογείου.

Κεφάλαιο 6ο, σελίδα 22

‘’Στην όμορφη πόλη Γενησαρέτ….δύο ανέβηκαν στη στέγη του σπιτιού..’’ Πέρα από την ονοματική αναφορά της πόλης το κείμενο συνοδεύεται από μια φωτογραφία που δείχνει ένα συγκεκριμένο τύπο σπιτιών, περιβαλλόμενων από ένα τείχος, πράγματα που δείχνουν υποτυπωδώς τη μορφή των πόλεων και των οικισμών, δηλ. πώς ήταν χωρικά τοποθετημένα καθώς και πώς εκδηλωνόταν η ανάγκη προστασίας των κατοίκων από την επιθετικότητα των γειτονικών λαών που ήταν βασικό χαρακτηριστικό της εποχής εκείνης.

Κεφάλαιο 8o, σελίδα 30

‘’ Η ζωή μας μοιάζει με στάδιο …….στις κερκίδες του γύρω από αυτό..’’

Πρόκειται για μια παραβολή που δείχνει εμμέσως τον τρόπο ψυχαγωγίας και διασκέδασης των Ρωμαίων. Στοιχεία κοινωνικής και πολιτισμικής γεωγραφίας σε ένα συγκεκριμένο τόπο , κατά μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Θα μπορούσε να αποτελεί και κομμάτι της ιστορικής γεωγραφίας.

Κεφάλαιο 9ο, σελίδα 34

‘’Σε ένα λόφο έξω από την Ιερουσαλήμ….άνθρωποι όλων των εθνών….ηγεμόνες και βασιλιάδες…στις χώρες του τότε γνωστού κόσμου….’’ Μια πληθώρα γεωγραφικών στοιχείων εμφανίζονται στο κείμενο, από φυσικογεωγραφικά στοιχεία και τοπωνύμια μέχρι πολιτικές αναφορές στην έννοια του έθνους και την άσκηση κοινωνικής εξουσίας από τους φορείς διακυβέρνησης. Τα στοιχεία είναι διάσπαρτα και επιπλέον το κείμενο δεν γίνεται, ίσως, κατανοητό από τους μαθητές αν δεν απεικονιστούν όσα περιλαμβάνει η έννοια του «τότε γνωστού κόσμου».

Στις σελίδες 36 και 37 εμφανίζεται για πρώτη και τελευταία φορά ένας χάρτης με θέμα τις περιοχές στις οποίες δίδαξαν και μαρτύρησαν οι απόστολοι. Ο χάρτης είναι ανεπαρκής αφού απουσιάζει η κλίμακα και ένα στοιχειώδες υπόμνημα που θα έδινε περισσότερη πληροφορία για όσα απεικονίζονται, πέρα από το θέμα του χάρτη και τον τίτλο που δίνει γενική πληροφόρηση.

Κεφάλαιο 10ο, σελίδα 39-40

‘’Ελληνιστές Ιουδαίοι….’’

Εδώ εμφανίζεται μια ιδιαίτερη εθνοπολιτισμική ομάδα, με εβραϊκή καταγωγή και ελληνική κουλτούρα, γλώσσα και μόρφωση, για την οποία εν συνεχεία δεν μαθαίνουμε τίποτα παραπάνω ούτε τι θέση είχαν στην τοπική κοινωνία.

Κεφάλαιο 11ο, σελίδα 43

Στο κεφάλαιο με τίτλο «οι κυριότεροι διωγμοί» γίνεται μια ιστορική αναφορά στο Ρωμαίο αυτοκράτορα Νέρωνα, ο οποίος σύμφωνα με το βιβλίο φέρεται να έκαψε σημαντικό τμήμα της πόλης ως δείγμα της αλαζονίας και υπεροψίας. Επιπλέον δίνονται κάποια στοιχεία κοινωνικής οργάνωσης της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας που έχουν σχέση με τον τρόπο διοίκησης, τους κρατικούς και στρατιωτικούς υπαλλήλους, δημόσιες υπηρεσίες και το ισχύον φορολογικό σύστημα.

Κεφάλαια 12ο,13ο,14ο

Πέρα από κάποιες αναφορές σε ονόματα πόλεων, στην ευρύτερη περιοχή της Μεσοποταμίας, δεν δίνεται κανένα άλλο γεωγραφικό ερέθισμα στα παραπάνω κεφάλαια.

Κεφάλαιο 15ο,σελίδα 56

‘’Οι κατακτητές με την προσφορά χρημάτων ή ακόμη και με τον βίαιο εξαναγκασμό προσπαθούσαν να αλλαξοπιστήσουν τους λαούς στους οποίους επιβάλλονταν. ‘’

Αναφέρεται στη Οθωμανική αυτοκρατορία και την προσπάθεια εξισλαμισμού από την πλευρά των οθωμανών όλων των γειτονικών τους λαών σε μια προσπάθεια επιβολής της αυτοκρατορίας τους. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα στοιχείο πολιτικής γεωγραφίας που δείχνει με ποιο τρόπο αφομοίωναν οι Οθωμανοί τους λαούς που κατακτούσαν.

Κεφάλαιο 16ο, σελίδα 62

Το κυριότερο γεωγραφικό στοιχείο που μπορούμε να διακρίνουμε σε αυτό το σημείο είναι μια περιήγηση ενός αγίου ο οποίος έζησε σε διάφορες πόλεις και περιοχές της Μεσογείου από την Ύδρα και την Ρόδο μέχρι το ‘Αγ. ‘Ορος και την Κριμαία. Απουσιάζει φυσικά το στοιχειώδες εποπτικό μέσο που θα έδινε μια χωρική διάσταση για τη κάποια βιωματικότερη παρουσίαση της ζωής του αγίου. Και είναι πραγματικά έντονη η απουσία του χάρτη γιατι διαβάζοντας τις πόλεις που επισκέφτηκε ο άγιος το κυρίαρχο στοιχείο της διήγησης –ο χώρος– αλλοιώνεται ως έννοια αφού δεν αναπαρίσταται.

Στη σελίδα 64 του ίδιου κεφαλαίου εμφανίζεται ένας πίνακας με τις πόλεις και ονόματα μαρτύρων που βασανίστηκαν στις τελευταίες. Χαρακτηριστικό είναι η παντελής απουσία του χάρτη παρόλο που θα είχε προσέφερε περισσότερα αποτελέσματα στην εκμάθηση από ότι ο πίνακας που παρουσιάζεται στις σελίδες του βιβλίου.

Κεφάλαιο 17ο, σελίδες 66,67,68

Με τίτλο ‘’διώξεις της ορθοδοξίας στην εποχή μας‘’ το βιβλίο προπαγανδίζει υπερ της ορθοδοξίας κατηγορώντας για σκληρότητα τους άλλους λαούς απέναντι στους χριστιανούς. Αναφέρεται επίσης και σε συγκεκριμένες χώρες, Αλβανία και Ρωσία που με τα ολοκληρωτικά τους καθεστώτα έπνιξαν τις χριστιανικές φωνές.

Κεφάλαιο 31ο, σελίδες 116-117

Στο κεφάλαιο αυτό συναντάμε μια πρώτη περιγραφή της αρχιτεκτονικής ενός ορθόδοξου ναού μάλλον μεγαλοπρεπέστερου από τις συνηθισμένες εκκλησίες που δεσπόζουν στον ευρύτερο ελληνικό χώρο.

Κεφάλαιο 32ο, σελίδες 119,120,121

Εδώ το βιβλίο περιγράφει τον επιβλητικό ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη και δίνει μυθικές προεκτάσεις στον τρόπο κατασκευής της καθώς και κάποια αρχιτεκτονικά στοιχεία, που εντάσσονται στα όσα είπαμε προηγουμένως περί αρχιτεκτονικής.

Κατόπιν γίνεται μια ασαφής ιστορική αναφορά για την διαμάχη που είχε ξεσπάσει στους κόλπους της εκκλησίας ανάμεσα στους εικονολάτρες και τους εικονομάχους, ενώ αλλού (σελ. 131) δίνονται κάποιες πολιτισμικές αναφορές για τον τρόπο με τον οποίο διακοσμείται μια εκκλησία, χωρίς όμως να γίνεται διάκριση για τις κατά τόπους διαφοροποιήσεις.

Κεφάλαιο 38ο, σελίδα 149

Με τίτλο «στα βυζαντινά χρόνια» δίνονται κάποιες πληροφορίες για το κράτος πρόνοιας και τις υπηρεσίες που παρέχονταν στους πολίτες του Βυζαντίου όπως οι ξενώνες, τα ορφανοτροφεία, τα πτωχοκομεία και τα νοσοκομεία. Σύμφωνα με το βιβλίο οι παραπάνω δραστηριότητες λειτούργησαν χάρη στην ευαισθησία των κληρικών ενώ δεν αναφέρεται που ήταν χωροθετημένα τέτοια ιδρύματα, λόγου χάρη μέσα στην πόλη ή έξω, κοντά στις μονές ή μακριά. Πρόκειται για στοιχεία κοινωνικής γεωγραφίας που δείχνουν τη διάρθρωση του κράτους του Βυζαντίου καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ασκούταν η κοινωνική πολιτική.

Κεφάλαιο 39ο, σελίδα 152

Δίνεται μια φυσικογεωγραφική περιγραφή του ελληνικού τοπίου σε συνδυασμό με τις ανθρωπογεωγραφικές δραστηριότητες μουσική, αρχιτεκτονική , ζωγραφική και γενικότερα το ελληνικό πνεύμα και πως αυτό εξελίχτηκε και προσαρμόστηκε στα φυσικά χαρακτηριστικα του τόπου. Πρόκειται για μια μάλλον ντετερμινιστική προσέγγιση που προφανώς δεν ευσταθεί.

Κεφάλαιο 41ο, σελίδα 159

Το σημαντικότερο γεωγραφικό στοιχείο που εντοπίσαμε είναι η περιγραφή ενός αιγαιακού τοπίου με περίσσια γραφικότητα. Εδώ εμφανίζεται ένας τρόπος αντίληψης του τοπίου των ανθρώπων της εποχής που συνδέεται με την πολιτισμική γεωγραφία, την οποία μάλλον το βιβλίο προσπαθεί να εκφράσει μέσα από εκθειαστική περιγραφή των φυσικών χαρακτηριστικών του Αιγαίου.

Κεφάλαιο 42ο, σελίδα 162

Ο θεσμός της οικογένειας αναδιπλώνεται και θεωρείται ως θεμέλιος λίθος για την οικοδόμηση μιας ηθικής κοινωνίας. Είναι ένα στοιχείο περισσότερο ανθρωπολογικό και κοινωνιολογικό παρά γεωγραφικό. Μπορούμε όμως να το θεωρήσουμε μέρος και της κοινωνικής γεωγραφίας, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη τις διαφοροποιήσεις του θεσμού από τόπο σε τόπο.

Κεφάλαιο 43ο, σελίδα 167

‘Εντονο πολιτικό γεωγραφικό χαρακτήρα έχουν οι αναφορές σε αυτό το μέρος του βιβλίου που σχετίζονται με την οικονομική κατάσταση που επικρατεί στις αφρικανικές κοινωνίες. Βέβαια απουσιάζει η αναφορά στα ονόματα των ατόμων και των θεσμών που ευθύνονται για την κατάσταση αυτή, όπως για παράδειγμα ο ιμπεριαλισμός και η αποικιοκρατία των ευρωπαϊκών δυνάμεων και της Αμερικής που επιβουλεύτηκαν τις φτωχές κοινωνίες της Μαύρης Ηπείρου.

Κεφάλαιο 47ο, σελίδα 183

Μια περιγραφή των τειχών που περιέβαλλαν τη θεσσαλονίκη κατά την επίθεση των Αβάρων περισσότερο με τη μορφή ιστορικής πληροφορίας δίνεται σε αυτό το τμήμα.

Κεφάλαιο 48ο, σελίδα 186

Μια σειρά από πόλεις στην πορεία του Μ. Βασιλείου αναφέρονται εδώ στο μεσογειακό χώρο.

Συμπεράσματα

Κλείνοντας σε αυτό το σημείο τη σύντομή όσο και περιεκτική αναφορά ελπίζουμε να έγινε κατανοητή η προσπάθεια για την ανάδειξη της γεωγραφίας μέσα από την διδασκαλία των θρησκευτικών.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι τέτοια στοιχεία μπορούν να βρεθούν και στη διδασκαλία άλλων μαθημάτων παρόλο που η γεωγραφία αρχίζει να απομακρύνεται από τις σχολικές τάξεις.

Τουλάχιστον απουσιάζει τυπικά γιατί ουσιαστικά ενυπάρχει τόσο στα θρησκευτικά όσα και σε άλλα μαθήματα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γιώργος Διλμπόης, Στυλιανός Ντάντης, Ζωή Πλιάκου-Νίκα, Ευάγγελος Στοφόρος, Ιωάννης Σωτηρόπουλος, Κώστας Τσούχλος [συντακτική ομάδα] Λεμονιά Αμαραντίδου [φιλοτέχνηση]: Θρησκευτικά Ε' Δημοτικού, έκδοση ε' 1998

[GEANDER'S HOME PAGE] |
[ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ] | [ΕΙΔΟΣ ΘΕΜΑΤΩΝ] | [ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ] | [ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ]


This page hosted by GeoCities Get your own Free Home Page